Afasie: zo heet de ernstige taalstoornis in de hersenen waaraan Bruce Willis lijdt en waardoor de Amerikaanse acteur een punt achter zijn carrière zet. Wat is afasie precies en wat veroorzaakt het? 5 vragen en antwoorden.
Actrices Sharon Stone ("Basic instinct") en Emilia Clarke ("Game of thrones"), voormalig Amerikaans volksvertegenwoordiger Gabrielle Giffords, wijlen acteur Michel Van Dousselaere bij ons en nu ook acteur Bruce Willis: het zijn maar enkele bekende koppen die te maken hebben of hadden met afasie, een ernstige taalstoornis in de hersenen.
De term afasie komt uit het Grieks en is een combinatie van a (niet) en phanai (spreken). Wat houdt de aandoening precies in? Wat kan ze veroorzaken? En is een behandeling mogelijk? We vroegen het aan professor Miet De Letter van de universiteit van Gent, gespecialiseerd in logopedie en afasiologie.
1. Wat is afasie?
“Afasie is een taalprobleem als gevolg van een verworven hersenletsel”, legt De Letter uit. Dat wil zeggen dat het niet is aangeboren, maar op een bepaald moment optreedt of aan het licht komt. “Concreet krijgen mensen problemen met het uitspreken of begrijpen van klanken, inhoud of grammaticale structuren. Dat kan gepaard gaan met cognitieve problemen zoals moeilijkheden met aandacht, concentratie of geheugen en soms ook met gedragsproblemen.”
“Afasie begint dus vanuit de organisatie van taal in de hersenen. 96 procent van rechtshandige mensen en 70 procent van linkshandige mensen hebben een taaldominantie in de linkerhersenhelft. Dat betekent dat taal wijdverspreid in die helft is georganiseerd en dat de rechterhersenhelft die ondersteunt.”
Twee specifieke taalgebieden in de hersenen zijn van cruciaal belang: het centrum van Broca en het centrum van Wernicke. “Wanneer een deel van de hersenen uitvalt om gelijk welke reden, dan zijn de taalgebieden al heel snel betrokken. Dat kan heel acuut gebeuren, maar het kan ook het resultaat zijn van een proces van geleidelijke aftakeling.”
2. Wat veroorzaakt afasie?
Afasie kan verschillende oorzaken hebben. “Het kan acuut optreden als gevolg van een beroerte, maar ook een tumor in de hersenen kan aan de basis liggen. Daarnaast kan afasie het gevolg zijn van een degeneratieve aandoening in de hersenen, zoals de ziekte van Alzheimer of andere vormen van dementie. Ook een ontstekingsreactie zoals meningitis of multipele sclerose kan afasie veroorzaken.”
“Bij een beroerte treedt een bloeding in de hersenen op of geraakt een bloedvat afgesloten. De omliggende structuren krijgen hierdoor te weinig zuurstof waardoor functies zoals taal kunnen uitvallen. Bij een ziekte als alzheimer is sprake van eiwitneerslag die zenuwcellen aantast waardoor ze afsterven. Dat kunnen neuronen zijn die bij taal of geheugen betrokken zijn.”
“Acteur Michel Van Dousselaere had afasie als gevolg van een degeneratief proces en mediaberichten wijzen erop dat dit ook bij Bruce Willis het geval is. Dan spreken we van primair progressieve afasie. Daarbij kunnen patiënten eerst tot twee jaar taalproblemen ondervinden waarna geheugen- of andere problemen opduiken. Vaker komt het omgekeerd voor: mensen hebben eerst geheugenproblemen en ontwikkelen vervolgens pas afasie.”
3. Welke symptomen geeft afasie?
Afasie door een beroerte geeft vaak andere symptomen dan afasie als gevolg van een degeneratief proces. “Bij afasie na een beroerte hebben mensen meestal problemen met talige informatie. Ze hebben moeite om klanken, inhoud of grammaticale structuren op te roepen. Bij een degeneratief proces is vaak sprake van complete desintegratie van de taalnetwerken.”
De Letter maakt het met enkele voorbeelden concreet. “Na een beroerte heb je vaak moeite om woorden uit de juiste categorie op te roepen. In plaats van tafel zeg je bijvoorbeeld stoel. Bij een degeneratief proces zijn mensen daarbovenop niet meer in staat om associaties binnen en tussen categorieën te maken. Een pauw gaan ze bijvoorbeeld met vier poten tekenen want een groot dier teken je zo. Ze gaan overgeneraliseren."
"Hoewel een beroerte en een degeneratief proces dezelfde gebieden in de hersenen kunnen aantasten, kunnen de symptomen van afasie dus heel anders zijn.”
4. Is een behandeling van afasie mogelijk?
Een behandeling van afasie hangt af van wat die veroorzaakt. "In het geval van een tumor kunnen we die proberen te verwijderen met een wakkeroperatie. Dat kan ook preventief, nog voor taalgebieden in de hersenen zijn aangetast. De anesthesist brengt de patiënt in slaap waarna de chirurg de schedelpan openlegt. De patiënt wordt vervolgens wakker gemaakt en krijgt taalopdrachten van een logopedist terwijl de chirurg gebieden in de hersenen elektrisch stimuleert. Afhankelijk van de reactie van de patiënt, kan zij of hij dan op de juiste plekken gaan snijden zonder taalgebieden te raken.”
Bij een beroerte is het belangrijk erg snel te reageren. “Wanneer hersengebieden te weinig zuurstof krijgen, zitten ze enkel uren op de wip: ze kunnen zich binnen die termijn herpakken of afsterven. Als patiënten binnen de 4 uur na de eerste symptomen in het ziekenhuis medicatie krijgen om een bloedklonter op te lossen, dan klaart hun hersenuitval en dus ook hun mogelijke afasie veelal op.”
Afasie in het geval van een degeneratief proces behandelen, is veel moeilijker. “De onderliggende pathologie zoals alzheimer verdwijnt immers nooit meer. We kunnen de afasie wel proberen tijdelijk te compenseren.”
5. Kunnen patiënten van afasie herstellen?
Ook de kansen op herstel hangen af van de oorzaak van de afasie en vooral ook van de ernst. “Het komt nooit meer helemáál goed, maar bij sommige mensen benadert het de perfectie. Dat is zeker zo bij milde gevallen van afasie na een beroerte. Toch merken patiënten ook dan dat hun afasie soms de kop opsteekt wanneer ze emotionele stress hebben, moe zijn of een glaasje te veel hebben gedronken.”
Hersenen zijn erg flexibel. Als de taalgebieden te zwaar zijn aangetast, kunnen ze op zoek gaan naar gebieden rondom het letsel of zelfs elders in de hersenen om taken over te nemen. “Dezelfde gebieden in de andere hersenhelft kunnen in de bres springen, maar het kunnen ook andere gebieden zijn die eigenlijk niks met taal te maken hebben."
"Bij een afasie die het centrum van Brocka heeft aangetast, zullen patiënten zelden nog grammaticale volzinnen kunnen vormen. Wel kunnen ze in een soort telegramstijl leren spreken. De inhoud primeert dan op de vorm. Wij stimuleren hen ook om het zo te doen want het duurt veel te lang om opnieuw volzinnen te vormen.”
“Bij primair progressieve afasie proberen we patiënten strategieën aan te leren zodat ze hun communicatie zo goed en zelfstandig mogelijk kunnen handhaven. Daarbij proberen we onder de frustratiedrempel te blijven. We moedigen hen aan om niet te lang te blijven hangen bij woorden die ze niet kunnen oproepen, maar om te kiezen voor een omschrijving of een passe-partoutwoord."
"Als dat niet meer lukt, leren we hen ondersteunende communicatie aan. Dat kan bijvoorbeeld een app zijn vol foto’s van familie, vrienden of voorwerpen. Een beetje zoals boekjes met afbeeldingen van alledaagse zaken en begrippen die je meeneemt naar een land waar je de taal niet spreekt, maar dan gepersonaliseerd."
0 件のコメント:
コメントを投稿