Het stoïcisme is aan een heropleving bezig, ook onder jongeren. Dat blijkt uit ronkende boektitels als "Stoicism for inner peace", de vele Instagramposts met citaten van bekende stoïcijnen en de omarming van de antieke filosofie op TikTok. Maar hoe authentiek is deze moderne variant?
"It is not the man who has too little, but the man who craves more, that is poor." Ofwel: niet de man die te weinig heeft, maar de man die hunkert naar meer, is arm. Het is maar een van de vele citaten die op de Instagrampagina @stoicreflections te lezen zijn.
"Philosophy for high achievers", doopt de pagina zichzelf. Er worden oneliners van bekende stoïcijnen als Seneca en Marcus Aurelius verzameld, maar ook namen als Johnny Depp krijgen er een plaats. Wie wil kan zich zelfs een "Memento Mori"-kalender aanschaffen om elke week een bolletje te kleuren. Kwestie van de eindigheid van het leven niet uit het oog te verliezen. Aan populariteit geen gebrek: de pagina heeft in totaal 1,1 miljoen volgers.
Seneca wordt te pas en te onpas geciteerd. Hetzij op Instagram, Facebook of TikTok, hetzij door aanhangers als Bart De Wever (N-VA) of Arnold Schwarzenegger. Wat zouden de stoïcijnen daar zelf van vinden? "Het is niet echt het oude stoïcisme meer", zegt Gerd Van Riel, professor antieke filosofie aan de KU Leuven, in "Het uur van de waarheid" op Radio 1.
BELUISTER - Professor antieke filosofie Gerd Van Riel over het stoïcisme in "Het uur van de waarheid":
Stoïcisme populair bij jongeren
Gebrek aan verlangen
Waar het in de filosofie van de Stoa om draait volgens Van Riel, is leven in overeenstemming met de natuur. Dat was de slagzin van Zeno, die de stroming omstreeks 300 voor Christus stichtte. De term "stoa" verwijst naar de zuilenhal waar hij lesgaf en zijn filosofie verkondigde.
Dat leven in overeenstemming met de natuur verwijst in de eerste plaats niet naar een vorm van ecologisme, al speelt dat in latere vormen van het stoïcisme wel een rol. "Het draait om het niet tegen je eigen natuur ingaan. Streef geen dingen na die toch niet binnen jouw bereik liggen." Of zoals een citaat van Seneca het samenvat: "het rijkst is wie het minst verlangt".
Voor een stoïcus mag wat je hebt niet uitmaken voor je geluk
De filosofie wordt vaak geassocieerd met een drang naar soberheid, maar dat is niet per se de kern. "Voor een stoïcus mag wat je hebt niet uitmaken voor je geluk." Heb je een goede fles wijn in de kast staan, dan mag je die met veel smaak leegdrinken. Maar je mag er niet naar verlangen. Het gaat dus niet om wat je hebt, wel om waar je naar verlangt. Of beter: het gebrek aan dat verlangen.
Op zoek naar houvast
Die ingesteldheid kan gekaderd worden binnen de grote opleving van het Griekse rijk. De veroveringen van Alexander de Grote in de vierde eeuw voor Christus werkte die bloei in de hand. "Toen werd de Griekse gemeenschap een wereldrijk en gingen de verschillende stadstaatjes op in een groter geheel."
Het gevolg was een globalisering van cultuur. "Dat leidde ertoe dat de mensen zich niet meer onmiddellijk herkenden in de lokale verbonden, of in dat enorme wereldrijk waar plots iedereen Grieks sprak." Daarom werd in het Helleense rijk een nieuwe houvast gezocht. "Men was de controle kwijt op individueel vlak. Iedereen moest voor zichzelf op zoek naar zijn plaats binnen de maatschappij en de bron van zijn geluk."
Spectaculaire vernieuwingen en verbreding zorgden er dus voor dat inwoners van het Griekse rijk op zoek moesten naar zingeving. Een situatie die vergelijkbaar is met wat de moderne mens vandaag op zijn bord krijgt, zeker wat technologische vooruitgang betreft, zegt Van Riel.
Geluk als commercieel product
Net als toen wordt vandaag gezocht naar een houvast. Die vinden sommigen in een terugkeer naar het stoïcisme. Of lijkt dat alleen zo? Of deze moderne vorm evenveel inhoudt als tweeduizend jaar geleden, is een terechte vraag om zich te stellen.
Volgens Van Riel zou Seneca zich niet herkennen in de vele citaten die op het internet rondzweven. "In deze context is geluk een commercieel product geworden. Dat gaat in tegen alles waar Seneca zelf voor staat", zegt hij. "Een theorie die moet gaan over controleren wat in je macht ligt, wordt aan de commercie overgelaten. Misschien is dat op zich al een verraad aan wat de Stoa wil voorzien."
Advies voor de moderne stoïcijn
Daarnaast zijn de tijden ook behoorlijk veranderd volgens Van Riel. "In de antieke wereld was de economie gevoelig voor schaarste. Als je verlangens had, zou het best kunnen dat die niet bevredigd werden." In dat kader moet de Stoa gezien worden, een filosofie die zegt dat het probleem van het verlangen juist de onbevredigbaarheid ervan is.
Het probleem is dat de bevrediging van steeds verdergaande verlangens, ons niet meer gelukkig maakt
Onze moderne economie zit helemaal anders in elkaar. "Als we vandaag iets willen, dan kunnen we het bereiken. Het probleem is dat zelfs de bevrediging van steeds verdergaande verlangens, ons niet meer gelukkig maakt. Dáár ligt de knoop van de terugkeer naar het stoïcisme."
Of Instagramcitaten van Johnny Depp of peperdure "stoïcijnse" merchandise ons kunnen leiden naar geluk, valt dus te betwijfelen. "Eigenlijk moet je je verlangens beheersen", zegt Van Riel. "Niet meer doen dan wat in je bereik ligt, maar misschien ook niet altijd meer willen."
"Wat in je macht ligt, is hoe je omgaat met wat er gebeurt. Met je noodlot, maar ook alles wat je succes zou kunnen uitmaken." Dat is hét advies voor de moderne stoïcijn.
0 件のコメント:
コメントを投稿